di 11 maart 2025
Lezing | Het gesprek #02

Architectuur als culturele daad > architectuur en opdrachtgeverschap

Kirsten Schipper en Ard de Vries

‘Topontwerpen komen tot stand door opdrachtgevers van topkwaliteit. Zonder mevrouw Kröller…, zonder wethouder Wibaut.…’ Dit is de mening van de minister van cultuur Hedy d’Ancona, geuit in het artikel ’Architectuur staat of valt met opdrachtgever’, NRC Handelsblad, 19 april 1991. Het artikel verschijnt naar aanleiding van de eerste architectuurnota Ruimte voor Cultuur. Nederland is in 1991 het eerste land ter wereld dat nationaal beleid voor architectuur neerlegt in een regeringsnota. Voor het eerst komt er een samenhangend beleid op rijksniveau, waarin het bouwbeleid samengaat met het cultuurbeleid. Het architectuurbeleid – een systeem van ondersteuning en stimulering – stimuleert tot een bloeiende vakgemeenschap en bevordert goed opdrachtgeverschap. Het beleid brokkelt echter al snel af. De culturele waarde staat meteen onder druk. Deze analyse is neergelegd in het proefschrift Architectuur als culturele daad. Het architectuurbeleid van de rijksoverheid geschreven door Kirsten Schipper. Het onderzoek is genomineerd voor de Boekman Dissertatieprijs en verschijnt in het najaar 2025 als publiekseditie bij Architectura & Natura.

In het artikel spreekt d’Ancona ook over risicoloos en behoudend en over haar verlangen naar ‘wat gedurfder projecten’, een wens die vaak terugkomt de afgelopen 35 jaar, maar vaak moeilijk te realiseren lijkt. Inspirerende publieke opdrachtgevers zijn op een hand te tellen. Een voorbeeld is de gemeente Groningen als opdrachtgever van De Kunstwerf. Op advies van toenmalig stadsbouwmeester van Groningen Jeroen de Willigen zet de gemeente in op jonge architecten. Het past volgens De Willigen ook goed bij de nieuwe gebruikers, vier verschillende dans- en theatergezelschappen, waar nieuwe makers en talentontwikkeling van groot belang zijn. Architectuur Lokaal, dé (inmiddels failliet verklaarde) instelling die vanuit het architectuurbeleid wordt opgericht om publieke opdrachtgevers te ondersteunen, helpt bij het organiseren van een prijsvraag waaraan ook relatief onervaren bureaus kunnen meedoen. Studio Donna van Milligen Bielke & Ard de Vries Architecten winnen en realiseren op het terrein van een voormalige gasfabriek een nieuw stukje stad. Een openbare binnentuin vormt het hart, waar het gebouw omheen is ontworpen. Het ontwerp is in 2023 onderscheiden met meerdere prijzen zoals de Abe Bonnema Architectuurprijs, Publiek gebouw van het Jaar (Architectenweb) en Beste Gebouw van Groningen (categorie Stimulerende omgevingen) en prijkt op de cover van de 36e editie van het Jaarboek Architectuur in Nederland 2022-2023.