door:
Deel van het eindrapport Formatieverkenning ‘ Bridging the gap’, geschreven door prof.dr.ir. Mick Eekhout als formateur 3TU Speerpunt Bouw, per 31 december 2009:
Uittreksel ten behoeve van peiling voor interesse onder leden van ‘Architectura et Amicitia’ voor deelname aan een toekomstatelier 2040 onder initiatief van de 3TU Bouwfaculteiten.
De 3TU Bouwfaculteiten: Bouwkunde en Civiel (CiTG), TBM en het OTB in Delft, Bouwkunde in Eindhoven en Civiel (CTW) in Twente, met in totaal 90 hoogleraren en 300 promovendi hebben een verkenning laten uitvoeren om te bezien hoe de kansen op ‘Valorisatie’ zijn. Valorisatie is het van waarde maken van kennis en inzicht op de universiteiten ten behoeve van de maatschappij. Prof.dr.ir. Mick Eekhout (hoogleraar Productontwikkeling Bouwkunde, TU Delft) heeft deze taak opgevat als formateur, die een verkenning uitvoert naar een match tussen de twee zijden van vraag en aanbod van het universitaire onderzoek. Als ontwerper zou hij graag de vele bewegingen en heroriënteringen in de bouwsector willen samenbundelen naar een nieuw pallet van functies en activiteiten. Op de ministeries wordt gesproken van een MIA Bouw: een maatschappelijke innovatie agenda voor de bouwsector. Andere sectoren zoals energie, veiligheid, gezondheid, water hebben al zo’n MIA. Daar wordt ook van overheidswege op geïnvesteerd. Om die publieke investeringen in de toekomst te onderbouwen, dient er een beargumenteerde en overtuigende toekomstvisie opgesteld te worden. Het zou derhalve goed zijn om met koepeldenkende ontwerpers en professionals een toekomst voor de samenleving in de gebouwde omgeving voor te stellen en uit te werken. Interessant zou zijn om met argumenten een toekomst van de gebouwde omgeving te voorzien over 20 of 30 jaar. Wat is de invloed van de crisis en van de recessie en mogelijk een depressie op de Nederlandse maatschappij en van daaruit redenerend naar de gebouwde omgeving over 20 tot 30 jaar? Er zijn veel maatschappelijke problemen die als uitdagingen bestudeerd kunnen worden die daarop van invloed zijn, zoals bevolkingsgrootte, vergrijzing, ontgroening, welvaart, individualisering, mobiliteit, procescomplexiteit, veiligheid tot en met verstedelijking, gezondheid en informatica om er enkele te noemen. Die uitdagingen dienen in hun consequenties bestudeerd te worden en de invloed daaruit op elkaar bestudeerd en geprojecteerd op de behoeften en mogelijkheden van de maatschappij om de gebouwde omgeving aan te passen.
Dat initiatief om een toekomstverkenning te doen in deze tijd dat er ‘brain capacity’ beschikbaar is, tussen twee drukken perioden in, is voorlopig Nederland 2040 genoemd. De 3TU Bouw heeft dit initiatief aangemeld bij de Rijksbouwmeester in het kader van de regeling 2e ronde kenniswerkers, welke uitspraak verwacht wordt in maart 2010; Het is de bedoeling ook onderwijsateliers ermee te belasten. Maar ook de architecten en stedenbouwers van Nederland, verenigd in ‘Architectura et Amicitia’ et A worden uitgedaagd om in deze gedachtenlijn mee te denken en zich aan te melden met hun interesse en eventuele mogelijkheid van studie-inzet. Voorlopig gaat het om een onbezoldigd proces onder leiding van de 3TU Bouw.
6.1. projectvoorstel: Toekomstatelier Nederland 2040
Denkstoten naar de toekomst Vanuit de mogelijkheid die het kabinetsproject Nederland Ondernemend Innovatieland (NOI) biedt, zou een sprong voorwaarts in het integraal en planmatig denken over de toekomst van Nederland gemaakt kunnen worden. Veel wordt er al gedaan. De huidige crisis bracht als bijproduct de vrije ‘kenniswerkers’, werkend op 50% ww en 50% bij de kennisinstellingen. De door de crisis vrijgekomen denkkracht wordt gebruikt in de ontwerperswereld om scenario’s te maken voor de toekomst. Maar ook architecten-bureaus hebben ‘brainspace’. Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol heeft in Apeldoorn een onderzoeksatelier geopend voor 86 jonge architecten die aan stedelijke projecten gaan werken. Zie de website www.nederlandwordtanders.nl. Het is als in de Tweede Wereldoorlog reeds denken en ontwerpen aan de Wederopbouw, zodat die na de oorlog snel van start kon gaan. TNO heeft een soortgelijk atelier voor energiezuinige gebouwen en wijken geopend met 130 kenniswerkers als ‘Building Brains’ olv Roland van der Klauw www.duurzaamgebouwd.nl. De recessie heeft zijn nare kanten maar de vrijgekomen denkcapaciteit kan ingezet worden om scenario’s te maken voor de toekomst van de gebouwde omgeving. Niet alleen voor het bedenken en ontwerpen van gebouwen, artefacten, maar om de toekomst in veel bredere zin namelijk die van de gebouwde omgeving en het functioneren van de samenleving daarin te verkennen en in beeld te brengen. Nog steviger gesteld: als we de kans in deze tijd van crisis en mogelijk recessie niet nemen om eens flink uit te halen naar de toekomst, kan het zijn dat we er over enkele jaren geen tijd meer voor hebben. Die kans komt niet snel terug. In de jaren ’80 werd een soortgelijke studie verricht: Nederland 2050 /NNAO.
Nu is het zo dat de architecten, stedenbouwkundigen en ontwerpers in de bouw de dromers zijn en in dit geval zullen zij ook waarschijnlijk het voortouw nemen in het toekomst denken. Maar de bouw moet hierover willen meedenken en discussiëren. Dus niet lethargisch in de touwen hangen en zien wat en wie er komt, maar juist pro-actief meedenken en vooruit denken. De huidige initiatieven van opdrachtgevers en ontwerpers zijn al op die toekomst gericht, maar meer op projectbasis dan op het overkoepelende generieke beeld. De gedachte is om een grote sprong in de tijd te maken en te trachten door middel van brainstorms, analyses, polemieken en discussies tot een aantal toekomstgerichte scenario’s te komen voor bijvoorbeeld Nederland over 20 of beter nog 30 jaar: Nederland 2040. De meer nabije toekomst kan dan vervolgens worden afgeleid door een strategie van nu naar 2040 in beeld te brengen. Elk bedrijf kan wel 5 jaar vooruitkijken (hoewel dat ook relatief is geworden in het laatste jaar).
Fig. 38: Redeneren naar een verre toekomst en vervolgens weer terugredeneren naar het nu.
Nederland 2040 Vanuit de 3TU Bouw zou er samen met het Atelier Rijksbouwmeester, de BNA en mogelijk andere deelnemers een identiek atelier worden georganiseerd van koepeldenkende architecten, stedenbouwers en technisch ontwerpers die gezamenlijk de toekomst van de gebouwde omgeving van Nederland zouden kunnen beschouwen. Voor ervaren ontwerpers met veel vrije ‘brain’ruimte zou in de komende tijd een zeer zinvolle bezigheid gevonden kunnen worden in het ontwerpen van ‘Nederland 2040’. Het jaartal 2040 zou aansluiten op de studie Randstad 2040: www.randstad2040.nl. De kandidaten zouden praktijkervaring, inzicht en overzicht moeten bezitten. Het niet gebonden zijn aan bedrijven en bedrijfsbelangen is wellicht een voordeel. Het atelier kan begeleid worden door hoogleraren vanuit de 3TU Bouw en er kunnen naar behoefte futurologen, economen, sociologen en andere denkers uitgenodigd worden om impulsen te geven. De drie betrokken ministeries VROM, EZ en V&W zouden de financiering kunnen verzorgen van de accommodatie en de organisatie op eenzelfde wijze als het atelier van de Rijksbouwmeester ‘Nederland wordt anders‘ is georganiseerd. Zo kan een nieuwe programmering voor de ‘MIA Gebouwde omgeving’ door bevlogen (vrije en werkende) ontwerpers en techneuten integraal worden opgezet, waarna het door betrokken spelers kan worden geadopteerd en gedetailleerd.
Plaatselijke groei en tegelijkertijd in andere regio’s krimp Demografische overwegingen geven aan dat Nederland in de toekomst ook regio’s van krimp zal kennen. Er is in Groningen een geheel dorp gesloten. De Blauwe Stad bij Groningen lijkt te mislukken. De buitenprovincies gaan Frankrijk achterna. Zuid Limburg kampt al sinds 2002 met krimp. Plannen op basis van ongebreidelde groei hebben hun beste tijd gehad. Het is zaak nu alle toekomstige factoren wijs te betrekken bij toekomstplannen en niet alleen uit te gaan van pure groei. Innovatiesocioloog Gertrud Blauwhof en macro-econoom Willem Verbaan schreven over de komende krimp en duurzaamheid een interessant boek: ‘Wolk 777’ [ISBN 978-90-75271-28-7]. De diverse boeken van Adjiedj Bakas: ‘ Beyond the Crisis’, ‘The Future of Finance’ en ‘Microtrends Nederland’ hebben soortgelijke verwijzingen naar een afwisseling van groei en krimp en onvermijdelijk naar duurzaamheid. www.bakas.nl. Het adagium in deze is: Lezen, denken en discussiëren alvorens te plannen en te ontwerpen in het Toekomstatelier.