Het grootste experiment ooit

“Het grootste experiment ooit”.

Kopte de Volkskrant de vorige maand. Na de eerste weken van de Corona crisis hebben we het steeds vaker over de periode erna, de post-corona periode. De ‘anderhalvemeter’ samenleving, het nieuwe normaal. Het begint te wringen. We weten het niet, speculeren en denken erover na.

Maar voelen dat er nu ook andere afwegingen gemaakt moeten worden., Meer in samenhang. Voer voor filosofen en ‘deskundigen’. We houden ons eraan vast omdat niemand het echt weet. We weten het gewoon niet. Maar het houdt ons veel bezig. Deze situatie is volstrekt nieuw en van een wereldschaal. Het is soms zwaar maar uiterst interessant. Ik vorm mijn mening, denk, lees en hou me aan de voorschriften, de intelligente lockdown. Intelligent en creatief zijn dus.

Maar denk ook aan de zieken, ouderen en de mensen die hard vechten voor hun leven en de mensen die hen de zorg geven. Gelukkig gaat het langzaam beter. Alhoewel we niet weten of het blijvend is.

Ik zit in mijn bijna lege kantoor en zie lange rijen voor de vuilstort. Ja ik heb mijn kantoor in een transformatiegebied. De vuilstort wordt nog verplaatst. We willen blijkbaar alles opgeruimd, schoon en geschilderd hebben als de wereld in elkaar valt. Maar nu ben ik veel te pessimistisch. Het zet ons ook aan het denken, hoe we leven, hoe we de aarde gebruiken of we nu niet andere keuzes moeten maken. Zeer boeiend. De aandacht voor de pijn en het verdriet is terecht. We moesten direct reageren.  Hoe blijven we gezond en hoe zorgen we voor onze zwakkeren. Barmhartig en solidair. Maar het dwingt ons ook verder te kijken, naar wellicht een andere wereld maar ook naar de gevolgen op andere gebieden.

Stil en Schoon.

In februari/maart van dit jaar werden we overvallen door een virus dat we niet kenden, waar mensen aan sterven en waar we geen medicijn voor hebben. De wereld werd stil gelegd. Wat in een normale democratie nooit lukt, zelfs niet in een dictatuur, gebeurde nu per direct en van de een op de andere dag. En wel overal, in de hele wereld. Het is stil op straat, de cultuur, de horeca, de retail en de reiswereld worden zwaar getroffen. Het is stil in de natuur, de lucht is weer schoon, zoals het zou moeten zijn. De Himalaya is weer zichtbaar. We zijn solidair en erg begaan met en betrokken bij de ander. Het woord ‘samen’ valt veel.

We merken ineens hoe belangrijk alle fysieke ontmoetingen zijn, ons vermaak, onze reizen, ons bezoek aan musea, theaters, café en restaurants. Sociale onthouding. Kunnen we dat wel aan? Hoe kon het zover komen? Ziektes zijn van alle tijden maar bleven vaak beperkt tot de gebieden waar ze ontstaan waren. Meestal geïsoleerd en zonder directe contacten. Door onze ontginningen, onze reizen, onze infiltraties in de natuur, door het misbruik, de uitputting van onze aarde, de vervuiling, de ongebreidelde groei van het aantal mensen en de economie, roepen wij dit wellicht over ons af. Een pandemie zal zijn weerslag krijgen op de soorten en wellicht leiden tot uitsterving van soorten. We weten het niet maar het is zeer wel denkbaar. Moeten we ons gedrag aanpassen? Gaat dit alles leiden tot een andere samenleving? In de vorige economische crisis van 2008-2014 wilden we weer snel naar ‘business as usual”. Maar zo langzamerhand moeten we toch constateren dat dat niet zal gaan gebeuren.

De economie zit op slot.

De verwachting is dat er veel bedrijven failliet zullen gaan. We hebben te weinig geleerd van de vorige crisis. Hebben we voldoende reserves om dit op te vangen? Lees de bekende fabel over de krekel in Jean de La Fontaine. Je kan je afvragen of we dan ook niet andere keuzes moeten maken. Juist nu, als we toch willen investeren. Lees ook het manifest van 170 wetenschappers hierover. Juist nu moeten we investeren in innovaties en duurzaamheid.

Ik zie ook veel goeds. We zoeken het dichter bij huis, hebben meer aandacht voor elkaar, vluchten niet in allerlei onbenulligheden, de lucht is schoon, het is stil, we verplaatsen ons alleen als het echt nodig is, de criminaliteit is sterk af genomen, er zijn minder verkeersslachtoffers. We moeten deze crisis aangrijpen als een kans zei gedragseconoom Esther Mirjam Sent. 'Never waste a good crisis'. We zullen solidair verder moeten gaan en optimistisch blijven.

Het is een blunder als we niet groener uit de coronacrisis komen schreven de 170 wetenschappers in het Parool. Op hoop het ze geloven. Maar ik maak me zorgen. Als we zo vele honderden miljarden armer zijn, mensen geen werk hebben en we moeten keuzes maken…Ik weet het nog net zo niet. ‘Eerst de economie’, betaalbare woningen en dan pas weer architectuur en duurzaamheid. Ik ben er bang voor. Afrekenen met luxe en verspillende consumptie. Afrekenen met een reis- en koop-belust leven. Stimuleer nieuwe bedrijven die milieuvriendelijk opereren.

De mens is instaat zich aan te passen. De belangrijkste eigenschappen van de mens zijn, zich voortplanten en zich aanpassen. Darwin heeft natuurlijk gelijk. We doen niet anders. Maar laten we het nu dan wel goed doen. Laten we de echt goede keuzes maken. Of zoals trendwatcher Li Edelkoort op 9 maart j.l. zei; “a blank page for a new beginning”.

Architectuur in de ‘anderhalvemeter’ samenleving.

De stad is stil, de lucht is schoon en we bewegen ons vooral in en rondom het huis. Dat zal wellicht in mildere vorm nog wel een tijd duren. Zolang we geen vaccin hebben moeten we waakzaam zijn. Beelden die ons nu bereiken over lege pleinen en straten zijn intrigerend. Ineens zie je de werkelijke ruimte, Niet verstopt achter al die terrassen, duizenden mensen, en alle reclame op straat. Ook wel zeer vervreemdend.

De bouw is daarentegen één van de weinige bedrijfstakken die nog loopt. Als ik 's ochtends naar mijn bijna lege kantoor fiets passeer ik 4 bouwplaatsen waar nog druk gewerkt wordt. Hoelang houden we dat nog vol? De bouw reageert altijd later op crises.

Een nieuwe wereld, een andere wereld, en wellicht ander gebruik van de publieke ruimte. Een geweldige ‘ontwerpopgave’. Gaan we een stad ontwerpen, een gebouw ontwerpen waar de nieuwe Neufert norm 1,5 meter wordt? Entrees moeten groter, het pad tussen de schappen in de supermarkt moet groter, theaters worden anders ingericht, éénrichtingsverkeer wordt de norm. Een nieuwe stedelijke opgave. De Biënnale van Venetië die net is verplaatst naar het najaar zal oude thema’s agenderen. Moeten we hem niet gewoon annuleren of koppelen aan een groot debat met daarin de studie naar hoe we verder moeten en wat de impact is op de architectuur en stedenbouw. Het landschap vaart er nu even wel bij. En wat denken we van de jeugd, hun onderwijs, hun sport en hun festivals? Kunnen zij ook zo leven op die afstanden?  Wordt het nog leuk? Niet meer in die volle kroeg, dicht op elkaar in een broeierige sfeer. Houden we dat nog 1 tot 2 jaar vol? Kan het ‘ontwerp’ een bijdrage leveren aan deze crisis? We kunnen hem niet op lossen.

De kantoortuinen krijgen het “zwaar” schreef Harm Tilman in De Architect. Gaan we weer naar de afgezonderde kantoorkamertjes? We zijn fanatiek op MS Teams en Zoom. We zitten thuis. Is het thuis zo ook de nieuwe werkplek? Het digitale kantoor doet het geweldig.

We bestellen nog meer online en gaan de stad niet meer in. De stad die het al moeilijk had zal het nog moeilijker krijgen. Winkeliers hebben het zwaar. Er zullen er veel verdwijnen en het duurt weer jaren voor er weer iets terugkomt. Of kan er zo weer gewoond worden in de voormalige winkelstraten? Krijgen we nu nog meer ‘dozen’ in het landschap? IK hoop het toch niet. Dat moeten we intelligenter kunnen oplossen. Wellicht concentraties en verplicht stappelen.

Hebben we plekken nodig waar we ons kunnen terugtrekken? In quarantaine kunnen gaan of zoals de kloosters van weleer, in retraite. Zijn de verdichtingsopgaven nog wel zo verstandig? We zijn nu bezig met nieuwe ontwikkelingen in de stad. Zijn de aannames nog wel terecht? Gaan we anders wonen? Hebben we wel 1 miljoen nieuwe woningen nodig? Kunnen we het werken anders organiseren? De kansen voor de smart city nemen denk sterk toe.

Nu we afhankelijker zijn dan ooit zullen we nu wellicht weer proberen zelf te produceren. 80% van onze medicijnen komt uit China. Laat staan alle andere zaken die we dachten nodig te hebben. Gaan we nu toch meer zelf produceren? Of in ieder geval meer assembleren.

Allemaal overdenkingen die misschien we vragen om een herdefiniëring van de stad? Een herdefiniëring van ons landschap. Welke nieuwe ontwerpopgaven brengt dat met zich mee? Laten we daar onze energie in stoppen. Laten we alle goedbedoelde investeringen koppelen aan een duurzame visie en ontwikkeling van bedrijven. De opgave waar ook de uitgestelde Biënnale zich nu mee bezig mee zou moeten gaan houden.

En, een opgave voor architecten, voor creatieve en innovatieve geesten. Het grootste experiment ooit. Wie wil daar nou niet aan mee doen?