Nieuwjaarstoespraak AetA 27 januari 2024, Den Haag.

Gelukkig Nieuwjaar.

Het is onrustig en dat is zacht uitgedrukt. Mensen en meningen staan op scherp. Reageren negatief of gaan zelfs over tot actie.
De nieuwjaarstoespraken, ik heb er wat gevolgd of was erbij ,waren echter vaak positief empathisch en toekomstgericht. Er gaat ook veel goed. Maar mopperen is onderdeel van ons erfgoed geworden. Mijn nieuwjaarswens, namens het bestuur, wens ik iedereen gezondheid, schoonheid, vrede en voorspoed.  Laten we het vooral samendoen, niet tegenover elkaar maar met elkaar. We zijn hier in Amare , met een toelichting  en rondleiding door Patrick Fransen en een lezing door Janneke Bierman en Eric Noord over de transformatie van de panden van de tweede en eerste kamer. Er is veel om te doen geweest, over het proces de samenwerking tussen partijen en het resultaat. Belangrijke les, laten wij ons als architecten elkaar niet uit elkaar spelen. 

Als voorzitter van AetA ben ik met twintig collega’s in gesprek met Aric Chen over HNI. Een rondetafelgesprek op 12 december j.l. op initiatief van Jan Brouwer, en na zijn overlijden doorgezet door Mick Eekhout.  O.l.v. Eric Luiten is gesproken over de betekenis en positie van het nieuwe instituut in de Nederlandse Architectuur. We hebben lang gesproken en een rapport gemaakt waarbij we het HNI op scherp hebben gezet om de A weer teug in de naam en programmering te krijgen. De thema’s waren Bronnen, Arena, Laboratorium. Bronnen, het archief is de ruggengraat van HNI en via de erfgoedwet een belangrijke financiële basis. De verzameling van tekeningen is echter te beperkt. Historisch geordend maar niet op basis van de tijd, maatschappij of het debat. Overigens zijn het ook vooral mannen. Arena, dat is het platvorm voor het vakdebat, over kennis van maatschappelijk en culturele ontwikkeling. Wij gaven Aric het advies om curator architectuur te benoemen , of iets zoals “architects in residence “. Laboratorium. Met als doel kennis uitwisselen en onderzoek te doen . Laat het HNI pen huis voor jonge generaties zijn. Als AetA participeren we in dat debat, een debat dat niet alleen gevoerd moet worden bij HNI maar overal, in de politiek, in de bouw en ontwikkelwereld. Ik zal het rapport delen met de leden. Wordt vervolgd.

We zullen als ontwerpers meer moeten samenwerken en ons sterk maken voor de “A”. Ik kreeg dat ook mee van raadsleden met wie ik onlangs spraak. Waarom zijn wij zo bang het publieke debat aan te gaan? We zullen daar leiding en stelling moeten nemen. Waarom laten we ons te veel meesleuren in telmodellen , aantallen. Maar de vraag welke stad we willen wordt te weinig gesteld.
 

AetA 2023
We hebben als AetA in 2023 een mooi jaar gehad. Mooie excursies naar o.a. Londen, gent, naar Leidschenrijn, Eindhoven, Rotterdam. FORUM kwam uit met twee mooie nummers: de tuin en het dierenverblijf. Het gesprek:  Over de woningtypologie en plattegrond, over de transformatieopgave, houtbouw. We zijn in gesprek gegaan met jong AetA. Financieel staan we stabiel.

AetA 2024
Excursies naar Marokko, Bremen en Aarhus, Excursies naar Nijmegen, Friesland…. En Newtons versus Novex nav het weer actualiseren van de Vinex. FORUM; De Slaapkamer, in het voorjaar en dan als afronding van deze serie door Machiel, gaat hij De Zolder op in de zomer. Het gesprek: 18 maart 2024  Open bouwen met Thijs Asselberg en Marc Koehler. En natuurlijk :Lautner met Jan Richard Kikkert. We zijn op zoek naar bestuurslid Binnenland en een hoofdredacteur FORUM.  Ik zet de debatten over ons vak voort in columns en met het HNI. 

Afrondend want we zijn toe aan de nieuwjaarsborrel. Na alle lezingen en gespreken leek het mij een gepast moment om het even te hebben over VOID een begrip in ons vak maar ook breder in ons leven zou ik bijna zeggen waar we het niet zo vaak over hebben. Christofer Alexander heeft er in A Pattern Lanquauge over geschreven. 15 items om de kwaliteit van architectuur een meer wetenschappelijk fundament te geven. Dat heb je als je twee weken “vakantie hebt”. Tijd om weer eens wat fundamenteler te lezen. Maar ook Alexander Stumm , Architektonische Konzepte der Rekonstruktion. Jan Peter van Wingerden sprak er over in zijn lezing in Het Gesprek van AetA. Onderwerpen die het wezen van ons vak raken. In een tijd waar de beeldcultuur dominant is.  Ik spraak recent een ontwikkelaar die een tender had gewonnen met Midjourney.

Wat is er aan de hand? Hebben we het nog over de fundamenten van Vitrivius, militaire en Romeins Architect. Merkwaardige combinatie in deze tijd. Handboek soldaat helpt ons wellicht. Firmitas (stevigheid) Venutas (gebruiksvriendelijkheid) en Venustas (schoonheid)  De eerste twee gaan over Kunde de laatste over Kunst.  We hebben het vandaag de dag in de wereld van de Stiko’s en met de dominantie van de bouwers vooral over Kunde. We hebben het veel en vaak over Solids, gebouwen. Dat wat we bedenken en bouwen. Stedenbouw is vaak het resultaat van een goede plaatsing van solids. Of ben ik nu iets te scherp. We hebben het zo vaak over toevoegen, gebouwen vele woningen , wegen etc.Maar wat zou er kunnen ontstaan als we zaken weglaten? Als Henri Moore aan een beeldhouwerk begint is het slecht een klomp steen. Maar als hij stukken weghakt ontstaat er iets, krijgt het betekenis , krijgt het waarde. Éen van de mooiste voorbeelden is de rotskerk Lalibela in Ethiopië is uitgehakt in de rotsbodem. Door materiaal weg te hakken is een van de mooiste kerken ontstaan.

VOID
En wat gebeurde er afgelopen week, een opdrachtgever vroeg mij minder te maken dan wat mogelijk is. Hij deelde de visie dat door zaken weg te laten er meer waarde werd gegenereerd.Volstreek tegen alle stromingen van nu in. De bloeitijd in ons vak ligt al weer achter ons. Er wordt nu weinig gebouwd, partijen hebben het zwaar met groot omzet verlies. We zijn vaak geneigd om alles in regels en protocollen te vatten. Die toetsbaar zijn en een vangnet voor de middelmaat. Maat het dwingt je niet verder te denken, het naar een veel hoger niveau te tillen. Optillen Het ontbreekt daarnaast vaak aan durf, aan lef. Om beslissingen te nemen om iets te doen maar ook om iets niet te doen. Wie durft er nog een expliciet standpunt in te nemen zonder dat hij of zij daarna volledig onderuit gehaald wordt. Renzo Piano beschreef de balans tussen voorzichtigheid en moed. Waarbij voorzichtigheid kan leiden tot middelmaat, tot slappe oplossingen maar waar moed ook geweld kan zijn.Het vinden van die balans is de basis van ons vak.De wereld vraagt nu om andere aandacht. Veel architecten en vooral de jongeren ontwerpen werken vanuit een sterk sociaal bewustzijn en vanuit de duurzame opgaven die nodig zijn. De urgentie voor onze planeet wordt gevoeld maar moet nog steeds bevochten worden. De opgaven van nu gaan daarover, ja en ook over de grote aantallen woningen die we moeten bouwen hoewel je daar wel vraagtekens bij wil zetten. Maar gelukkig verschuift de aandacht steeds meer naar wat we al hebben, wat we gebruiken en wat we kunnen delen.Misschien moet ons vak wel totaal om. Uitgaan van wat we hebben. Dat vraagt om andere architecten, ander vakmanschap wellicht. Wellicht veel ondernemender, zelf projecten initiëren. Het tenderprincipe moet over de kop. De open oproep zoals in Vlaanderen. Somberheid maar ook een kans het anders te doen. We moeten het anders doen, andere keuzes, onorthodox, buiten de lijntjes kleuren. Die ruimte moeten we nemen. Vooruitzichten zijn schraal. Het zou ons moeten dwingen weer wezenlijker over het vaak na te denken. Het imago van de stad wordt wellicht overgewaardeerd, over ontworpen maar schraal ingevuld met solids. 

Vaak nog wel met mooie zorgvuldige gevels, vaak als een beleving, maar met een schrale typologie en diversiteit. We zijn bang voor leegtes, voor VOIDS, omdat ze de stad verstoren.
Leegtes in ons leven, we willen altijd bezig zijn , het moet altijd interessant zijn we moeten altijd vermaakt worden.  Maar analoog aan Henri Moore, de waarde ontstaan misschien ook wel door zaken niet te doen, door zaken weg te laten.Vooruitgang door niet te groeien.

Dank en nu de borrel.

Jan Poolen

Voorzitter Architectura et Amicitia.