Nieuwjaarsrede 2025 voorzitter AetA 

Nieuwjaarsrede 2025 voorzitter AetA 
Schoen-en-Museum Waalwijk
Jan Poolen 08.02.2025

Lieve mensen, architectuurvrienden, amices

Wie heeft er vandaag meer aan zijn schoenen gedacht? Of zelfs bijzondere schoenen aangetrokken? Gelukkig Nieuwjaar!!!!
Ook al is het al 8 februari. Ik wens, namens het hele bestuur van AetA, inmiddels weer op volle sterkte, iedereen een goed, duurzaam, gezond en vooral ook mooi 2025. Vooral ook MOOI 2025. AetA is naast een gelaagde en inhoudelijke club natuurlijk ook een vriendenclub. We hebben het vaak over alle actuele onderwerpen, houtbouw, biobased, water, groen en heel vaak over aantallen, productie en fabrieken, die we moeten bouwen en alle beperkingen in de regelgeving. Architecten proberen dat idioom naarstig op te rekken, kennis op te bouwen en zich te verbinden aan en met andere disciplines. In, en binnen AetA  hebben we het vaak ook over de schoonheid van het vak en onze fascinaties. Al praten architecten eigenlijk niet zo graag over schoonheid vanwege zijn veronderstelde subjectieve karakter. Het moet toch op zijn minst beredeneerbaar zijn. Of ,middels bijna wetenschappelijk, technisch of met praktisch bewijs, uitlegbaar.

Anton Zoetmulder heeft en prachtige assay geschreven. De beleving van schoonheid. Architecten hebben een problematische relatie met schoonheid stelt hij. Mijns inziens doet het er wel degelijk toe of iets MOOI is. Hoe subjectief misschien het begrip is. Schoonheid maakt iets dierbaar en wat dierbaar is voelt dichtbij, betrokken, daar willen we voor zorgen. Maar het voel ook als zeer prettig. Er bestaat geen universele definitie. Het lukt ons nog steeds niet zo om daar een universeel idioom voor te ontwikkelen. Natuurlijk zijn er vele pogingen gedaan, veelal met maatsystemen zoals de modulor, het tantami matje, de gulde snede en het plastisch getal. Maar echt vaste grond hebben die niet gekregen. En de uitspraak dat de gulde snede schoonheid is,  is lang niet altijd waar en dat is ook een subjectieve uitspraak. Stadsbouwmeesters, kwaliteitsteams hebben het er over.  Als het over schoonheid gaat kan je je afvragen of voldoen aan “redelijke eisen van welstand” nog wel voldoende is. Het is een juridisch begrip maar geen sturend kader voor architectuurbeleid en zeker niet voor schoonheid. Carel Weeber zei terecht dat het nooit bewezen is dat Nederland mooier is geworden door de welstandscommissies. Moeten we niet plekken aanwijzen en opdrachtgevers selecteren voor eccelente architectuur. Waar meer moet, mag en waar de architectonische lat hoger ligt en wellicht de regels minder. Voor de mensen die nieuw zijn. AetA (1855/56) heeft ook de Schoonheidscommissies  opgericht in 1898.

We lopen soms wel erg met de mode mee. Daar zijn we ook kwetsbaar in. Als architecten worden we steeds vaker ingezet voor de schil. Terwijl de ruimtelijke plattegrond proberen vorm te geven, de kennis en innovatie willen inzetten van vele onderwerpen.  Maar er is hoop. Er wordt wel degelijk hard gewerkt door architecten en haar organisaties aan die kennis, diepgang en betekenis en er worden zeker mooie gebouwen gemaakt. We gaan er dit jaar weer vele bezoeken en horen van de architecten over hun overwegingen. We zullen ze ook vragen naar Schoonheid. 

Toch even hebben over Carel Weeber 
Carel Weeber is overleden. Dat kan niemand zijn ontgaan. Een verlies. Hij was  oorspronkelijk in zijn radicale  functionele benadering van de woningbouw.  Ruime betaalbare woningen, fabrieksmatig gemaakt. Goede plattegronden.  De gevel louter functioneel. Dat wordt m.i. vaak te veel ondergewaardeerd. De peperklip heeft daarnaast wel degelijk een schoonheid. Ook ik ben bij hem afgestudeerd. Een eigenzinnige markante persoon., Tegendraads, criticus maar ook iemand met een groot maatschappelijk engagement. We gaan dit soort autonome kleurrijke persoonlijkheden missen. Gelukkig hebben we een prachtige film en een prachtig boek.

Waar staan we, in ons vak…in de wereld?
De romein Titus Livius vond zo’n twee duizend jaar geleden al dat de morele fundamenten onherstelbaar veel barsten begonnen te vertonen.
En als je alles hoort en leest gaat het dramatisch slecht in de wereld. Trump en Musk denderen als een olifant door de porceleine kast. Die onrust voelen we denk allemaal. Het gaat helemaal verkeerd.  Trump moet je serieus nemen. Musk is m.i. een gevaar.  Maar “Gaat verkeerd “ is dat historisch  juist? Tijdelijk zeker. Natuurlijk is het ook waar maar men probeert het je ook te laten geloven.  Follow the leader ipv follow the law. Is het credo nu. Mensen worden dan vatbaar voor manupulatie. Ik ben een optimist maar mooier nog is wat Timothy Snyder ( historicus) laatst bij Buitenhof zei op de vraag: Bent u een optimist of een pessimist:  ik ben een historicus. Door de geschiedenis te kennen heb je beter zicht op de toekomst. En die is op veel punten echt niet slechter geworden, zelfs beter. Dat is feitelijk te onderbouwen. Op één zaak laten we het lopen. Het omgaan met en duurzaam leven op deze aarde. Dat is wel een immense zorg.

Nog zo’n zaak: Inclusie. Maar waar is de publieke zaak? Alles voor het individu? In de tijd van de inclusie dreigen we niet meer de fundamentele keuze te maken. Als iedereen een beetje gelijk moet krijgen loopt het met de natuur slecht af ben ik bang.  Is er een absolute publieke zaak?  Of durven we die keuze niet te maken? Bang voor ongelijkheid, bang voor anarchie? Eind vorige eeuw wordt nuttigheid de maat voor wat wel en niet belangrijk is. De financiële en nu de tech-elite zijn de helden van de tijd. Sociale onrust wordt bestreden door welvaart en amusement. De mens is zo  langzamerhand voor zichzelf een probleem geworden zij Filosoof Max Scheler. Niet slopen tenzij.

De bouwpraktijk in Nederland is inmiddels drastisch verandert. Ik was ca. 15 jaar geleden bij een bijeenkomst waar een rijksadviseur de stelling bracht “durf te slopen”. Sloop stond in 2000 nog synoniem voor vooruitgang, voor beter, voor groei. We bouwen nog steeds, als we eindelijk bouwen, veel nieuw en toch ook inmiddels vele transformaties van bestand vastgoed. De beroepspraktijk is aan het kantelen.  De klimaatwet uit 2019 met als doel de CO2 uitstoot te verminderen leidt nu soms tot andere conclusies.  Hanneke Ronnes en Wouter van Elburg hebben recent het Boek SLOOP gepresenteerd. Na de economische crisis trok er een sloopgolf door Nederland. En met die sloop van veel woningbouw verdwenen er ook veel betaalbare woningen. Ze pleiten analoog aan de Vlaams bouwmeester voor een sloopverbod. Sloop tenzij, mits. Recente onwikkelingen met Centraal beheer dat de gemeente het weer in handen neemt is fantastisch. Helaas is dat voor SOZA geen optie meer. Maar wat betekent dat voor de rol van architect? Wouter van Stiphout pleit voor behoud tenzij het niet anders aantoonbaar kan. Zelfs oud sloop wethouder Han Lammers moest toch constateren dat sloop veelal een historische vergissing was. Er zou veel meer regie moeten komen. Wat wel wat niet. Vooral veel post 65 gebouwen zijn kwetsbaar. Neem Pompenburg van Carel Weeber. Wordt het rijksmonument?  We gaan daar dit jaar in AetA veel aandacht besteden aan die opgave.  Om veel woningen te bouwen hoef je niet te slopen pleit Platform Woonopgave.  Er zit een enorme ruimte potentie in de bestaande voorraad. Maar hoe gaan we die gebruiken? Behoud en renovatie is zeker niet duurder. Mevrouw Meijer pleit al lange tijd voor behoud en transformatie van schoolgebouwen. We bezoeken binnenkort vakschool NIMETO van architect Maarten van Kesteren. De CO2 uitstoot is meegenomen in de afweging. Wat blijkt, renoveren is goedkoper en milieu vriendelijker. Daarnaast is er hoop met HouseEuropa. Een burgerinitiatief dat strijd voor “recht op renovatie” Zie hun inspirerende renovatie atlas. Door minder te slopen, geven wij meer door. Door minder te bouwen laten wij letterlijk ruimte na. Aldus Ninke Happel.

Woonfabrieken
Iedereen is bezig met het versnellen van de woningbouwopgave. Mona is overal. Maar ze buitelen over elkaar heen met de oplossingen. Woonfabrieken ( 50 inmiddels) vinden dat ze de oplossing zijn. Volgens Nicole Maarsen moet de helft van de woningbouw in 2030 industrieel zijn. Een productie van 50000. In de geschiedenis vinden we ook nog een mooi voorbeeld. De jaren vijftig ontstonden de wederopbouwwoningen van minister Pieter Bogaers. Ze hebben het niet gehaald.  Hij stuurde de bouwvakkers , zo heette ze toen nog, persoonlijk een brief of ze harder wilde werken. Om de productie aantallen te kunnen halen. Althans zo gaat het verhaal.

Schoen en Museum
Welkom op een wellicht onverwachte plek. Maar niet zomaar. Krophollers ontwerp voor het voormalig gemeentehuis en nu Rijksmonument. Voorbeeldig gerestaureerd en verbouwd door Civic Architects tot  Schoen en Museum. Architecten hebben zich zeker ook met het ontwerp van schoenen bezig gehouden. Schoenen als bouwwerken. Bekend is de schoen van Zaha Hadid maar ook van Gehry. “schoenen zijn architectuur op kleine schaal”. zei Zaha Hadid . Waalwijk is onderdeel van de zogenoemde Langstraat, een klein lint van dorpen dat aan het begin van de 20e eeuw uitgroeide tot een centrum van de leer- en schoenenindustrie met een internationale reputatie.  Het voormalige gemeentehuis is ontworpen in 1929-1932 door Alexander Jacobus Kropholler.  Een gebouw uit de Delftseschool. Ook het interieur is volledig mee ontworpen. Het wordt gezien als het levenswerk van Kropholler. Hij was traditionalist, productief maar vrij onbekend. De modernen verweten hem te veel te leunen op het verleden. Maar ook zijn houding in de oorlog wordt hem vaak verweten. Na de oorlog toen de internationale stijl gemeengoed werd was zijn opvatting problematisch.Daar speelde nog mee dat zijn zus Margreet een buitenechtelijke relatie kreeg met jan Frederik Staal de modernistische architect ( de wolkenkrabber) met wie Kropholler had samengewerkt. De zus van Alexander, Margreet Kropholler later Staal Kropholler was ook een begenadigd architect. Maar verhouding met broer was slecht en leidde uiteindelijk tot een breuk.

AetA. Wat gaan we dit jaar doen?  

Binnenland   28 maart; Stadhuis Den Helder. Winhov

                       13 april;   begraafplaats Margraten. Kaan

                       September; DNB met Francien Houben en Richard Hagg

                       Najaar; Migratiemuseum Mad architects e.a. 

                       Eind van dit jaar het nieuwe Fotomuseum Rotterdam, Wessel de Jonge 

 Buitenland  mei; Vlaanderen, je kan je nog aanmelden.

                       Najaar; Wenen Brno

                       Voorjaar ’26; houtexcursie

Het gesprek  11 maart; Architectuur als culturele daad met Kirsten Schipper en Ard de Vries

                        Mogelijk in Juni;  Japan . 5 bestuurssleden naar Japan geweest. Daar moeten we iets mee doen. Komende Expo in Osaka. Met het circulaire paviljoen van Rau

.

Bestuur compleet, Blij met Loes Thijsen van NOAHH.  Zij gaat naast haar rol als secretaris ook invulling geven aan Nouveau. En tja en ik ben formeel begonnen aan wellicht mijn laatste jaar als voorzitter. Forum gaat binnenkort van start. In april het laatste nummer, De Zolder, onder leiding van Machiel Spaan. En in oktober het eerste nummer onder de nieuwe hoofdredacteur Lisa van der Slot. Ze heeft haar redactie complet en dat beloofd veel. Website. We zijn heel blij dat Ton en Hans een nieuwe opzet en uiteindelijk site gaan maken voor AetA. Inhoudelijk, helder, volledig en met een redactie in beeld en taal. Wikipedia AetA en Forum wordt aangevuld en deels herschreven. Madeleine en Hélène gaan zich daar mee bemoeien. We hebben een gezonde begroting, dank Remko. Volg Plakkaat en onze site.

Civic architects, Ingrid van der Heijden, partner

Civis 2015 gestart. Rick ten Doeschate, Ingrid van der Heijden, Gert Kwekkeboom, Jan Lebbink
Civic heeft vele prijzen gewonnen, Gulden Feniks, gebouw van het jaar 2024, ITC Twente waar we nog naar toe gaan. Lochal Tilburg. Nominatie architect van het jaar 2024. Maar ook al eerder.  Civic won de architectenselectie voor het Schoenenmuseum Zij moesten omgaan met de dwingende erfenis van Kropholler. Gebaseerd op ambachtelijkheid en traditie.  Hoe zijn de architecten met die erfenis omgegaan? Is er een dialoog ontstaan?

Na lezing en rondleiding nodig ik jullie graag uit voor de Borrel in stadsbrouwerij Sint Crispijn, 5 minuten lopen.

Dank