door:
Op woensdag 23 november vond voor de vijfde keer Het Gesprek plaats in de studio/garage van Francisca en Jan Benthem. Ongeveer 40 AetA-ers waren aanwezig. Peter Sas maakte het verslag:
'Beter een lelijk café dan een mooi ziekenhuis'
Met als onderwerp “healing environment” werd op 23.11 het vijfde Gesprek in de studio / garage gehouden. Het idee van healing environment is dat een zorgzame en veilige omgeving, die rekening houdt met de gevoeligheid en kwetsbaarheid van patiënten, een zodanig positief effect op patiënten heeft, dat angsten worden verminderd, herstel wordt bespoedigd en kosten kunnen worden bespaard.
In de ontwerpopgaven van architecten neemt denken over toegankelijkheid, groen in het gebouw, kleurtoepassing, kunst, uitzicht, goed daglicht en het inbedden van angstaanjagende behandelingen in een relaxte omgeving een toenemende rol in.
Er zijn vijf sprekers uitgenodigd met een rol in dat proces en een aantal special guests die bij het onderwerp betrokken zijn en die gevraagd zijn om aan het gesprek deel te nemen.
De avond staat onder leiding van Patrick van der Klooster, directeur van AIR, het architectuurcentrum Rotterdam.
In zijn inleiding noemt hij de discussie over de ruimtelijke kwaliteit in Rotterdam de belangrijkste taak van AIR, temeer omdat het Nederlands Architectuurinstituut een andere belangrijke speler in de stad is. Zijn kennis met het onderwerp van de avond noemt hij beperkt. Na het citeren van zijn grootmoeder “beter een lelijk café dan een mooi ziekenhuis” is het woord aan de sprekers.
Harry Vink, directeur nieuwbouw Erasmus MC
In zijn presentatie geeft hij een beeld van het nieuwe ziekenhuis naar ontwerp van EGM, totaal 185.000 m2 groot. Leidende begrippen voor de opzet zijn: veilig is heilig, healing is leading, duurzaam is goedkoop. Dit komt tot uitdrukking in de routing, het gebruik van materiaal als hout en glas, er komen binnentuinen, er komen groene daken zodat er veel zicht is op groen, de tuinaanleg naar ontwerp van Juurlink en Geluk voorziet ook in een relatie met de parken naast en tegenover het ziekenhuis. In de patiëntenkamers, alle uitgevoerd als 1 persoon kamers, wijzigt de kleur van het licht door de dag. Lager gelegen daken zijn groen. Het ziekenhuis wil nadrukkelijk cliëntbegeleiding combineren met een aantrekkelijke vormgeving van gebouw en ruimten.
Hij toont er reeks foto’s van ruimten die zijn verlevendigd met grote wanden met landschappen, kamers met luchten en een kamer met een scan alsof die in de wei staat. Op de beelden verschillen de nieuwe wachtruimtes nog niet van de wachtruimtes zoals wij die nu kennen, de snoepautomaat heeft ook hier een prominente plek.
Aan de buitenzijde ziet het gebouw eruit als een groot complex. Op de vraag uit te zaal waarom er geen drie van elkaar verschillende gebouwen zijn ontworpen,wijst hij op de opzet van clustering per ziektebeeld en aan de bestede aandacht voor een heldere routing.
Gabi Prechtl, directeur Kunst en Bedrijf
Zij stelt dat healing environment “verbeelding” mist. Zij toont een reeks goed bedoelde kunsttoepassingen in ziekenhuizen, schilderijtjes aan de wand die er na een tijdje niet meer toe doen. Zij toont beelden van kamers en behandelruimten die elke verbeelding missen, nare gordijnen, somber, op louter efficiënt onderhoud gekozen materialen en dito kleuren. Het UMCG (Groningen) is een poging maar die door de heftigheid en veelheid van kleurgebruik zijn doel voorbijschiet. Revalidatiekliniek Groot Klimmendaal van Koen van Velsen is een gebouw dat in zijn gehele opzet en door zijn architectuur een omgeving is die volop voldoet aan de eisen van een heilzame omgeving, maar dat is dan ook een uitzonderlijk gebouw. In de meer gebruikelijke opzet van een ziekenhuis is veel vooruitgang te boeken indien toepassing van kunst in al zijn diversiteit direct vanaf het begin van de planvorming een integraal deel uit maakt van het ontwerp. Daarbij is het van belang dat de opdrachtgever dat ook werkelijk omarmt. Zij toont foto’s van Thomas Struth in een ziekenhuis in Winterthur, een zojuist gerealiseerde green wall, een werk van D/Dock en Karma Design in het VUmc dagchirurgisch centrum, een gerealiseerde stilteruimte in het ziekenhuis van Amstelveen. Aan het eind vertelt zij een persoonlijke anekdote; hoe zij, toen zij in het ziekhuis lag, van thuis een kleurrijke deken liet komen. De hele omgeving fleurde op en het had een positieve uitwerking niet alleen op haar maar ook het verzorgend personeel.
Vanuit de zaal kwam de opmerking dat het noodzakelijk is om je op het gehele zorgconcept te richten, hoe je daar mee om kunt gaan. Daar haakt Hedy d’Ancona, voormalig minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, op in met een pleidooi voor die aandacht juist voor de patiënt maar ook voor de mensen op de werkvloer. Overigens is zij als stadsmens geen groot voorstander van al dat groen aan de wand; zij heeft liever een uitzicht op daken. Naar haar is overigens een prijs vernoemd die wordt uitgereikt voor excellente zorgarchitectuur in de Nederlandse architectuur- en zorgwereld.
Bert Krikke, directeur JOIN (OVG en Triodos)
Projectontwikkelaar OVG en de Triodosbank zijn een joint-venture gestart die zich richt op de ontwikkeling van duurzaam vastgoedprojecten in de sectoren onderwijs, kunst, cultuur en zorg. De kennis die er is bij kantoorgebouwen wil de joint venture doorvertalen naar de zorgsector om te komen tot inspirerende en betaalbare gebouwen. Een van de kantoren die is gerealiseerd is het TNT Green Office Project te Hoofddorp.
Zijn stelling is dat je met het ontwikkelen van duurzame gebouwen en gebieden healing environment creëert. De gebruiker en zijn processen staan centraal bij het ontwerp, het gebouw wordt dan ook van binnen naar buiten ontworpen. Een nieuw instrument, te midden van bestaande om de duurzaamheid van nieuw en bestaand vastgoed meetbaar te maken, is BREEAM. Bij die meting wordt ook de leef en werkomgeving beoordeeld.
De presentatie ontlokte uit de zaal de conclusie:
Je praat eigenlijk over het ontwerp van een gewoon goed gebouw.
Fiona de Vos, directeur De Vos omgevingspsychologie
Fiona de Vos heeft zich gespecialiseerd in het in kaart brengen en doorgronden van de interactie tussen de gebouwde omgeving en de mens. Met haar kennis en ervaring helpt ze organisaties om bewuster te bouwen. Hierbij spelen naast principes uit de omgevingspsychologie ook functionele eisen en strategische doelen een rol. In een geestige presentatie toont zij welke aspecten in de omgevingspsychologie worden betrokken en toont zij beklemmende voorbeelden waar het fout is gegaan. De aandacht voor een heilzame omgeving moet er zijn voor alle gebruikers van een ziekenhuis, dus naast de cliënten ook voor het personeel en de bezoekers. Naar haar idee zijn er geen shortcuts te maken naar een healing environment, het gaat om heel bewust bouwen, goede positieve afleiding vorm te geven. Opmerkelijk is overigens dat rokers het best gemotiveerd zijn om snel uit het bed naar buiten te gaan!
Roelof Gortemaker, directeur De Jong Gortemaker Algra Architecten.
dJGA is bij de bouw van veel ziekenhuizen en verpleegcentra betrokken. Aan de hand van de opzet van een gesloten inrichting legt Rolf Gortemaker zijn visie van healing environment uit. De opzet is die van een normaal dorp met een kleine straat waaraan de bewoners / patiënten wonen in kleine eenheden. Pas aan het eind van die straat wijst een hek op de uitzonderlijkheid van de situatie. Hij toont diverse projecten die gerealiseerd zijn of in de planfase.
Slot
De presentaties leiden niet tot een uitgebreide discussie. Doordat er vijf geheel verschillende sprekers aan het woord zijn gekomen en omdat de special guests nog aanvullende opmerkingen en informatie aandragen, zijn wel veel aspecten belicht. Om tien uur wordt afgeklokt om na te praten met een glas in de hand.
Bij het schrijven van dit verslag verbaas ik me toch weer over een ziekenhuis van de enorme omvang van het Erasmus MC. Een gebouw met obesitas lijkt het me. Is hier geen sprake van symptoombestrijding in plaats van zoeken naar de oorzaken, te vinden in de manier waarop wij leven en eten? Zou dat geen echte bijdrage zijn aan duurzaamheid?
