door:
Het voordeel van achter elkaar aanrijden in eigen auto’s tijdens een excursie, is dat je niet eindeloos hoeft te wachten in de bus tot de laatste treuzelaars aan boord zijn. Het nadeel is natuurlijk dat iedere auto z’n eigen weg moet zien te vinden.
Je zou zeggen, dat is geen probleem met een navigatiesysteem aan boord. In de vierdeurs Smart van Francisca Benthem, afgelopen zaterdag tijdens de excursie Boer zoekt architect in Noord-Holland, concurreren alleen vier systemen op een gegeven moment met elkaar. Eén in het dashboard, twee op de achterbank in handen van Minke Wagenaar en Rogier Dobma en nog een uitgeprint reisadvies van de ANWB met daarnaast een kaart van de provincie. Ze zijn het niet altijd met elkaar eens over waar we zijn en naar toe zouden moeten.
Den Helder
De bollenschuur die Loof en Van Stigt verbouwden blijkt even verderop in het land te liggen. Hij is bedoeld voor de opvang van twee groepen lastige jongeren, maar staat, net als de inrichting zelf, op dit moment leeg.
Het is een krachtige confrontatie met nieuw kabinetsbeleid. Niet Justitie, maar de particuliere sector moet het beheer overnemen. Wat bedoeld zal zijn als een efficiënter gebruik van middelen, leidt op dit moment tot leegstand, die het ons overigens wel mogelijk maakt om de DoggeRIJ deze zaterdag te bezoeken. Onbewaakt.
Jurriaan vat het als een compliment op dat het interieur van de verbouwde boerderij de associatie oproept met een jeugdherberg. “Je ziet het er niet aan af, maar zo’n deur van de cel kost € 16.000”, vertelt hij. Na de Schipholbrand zijn de bouwkundige eisen flink opgeschroefd in het gevangeniswezen.
Met de auto rijden we naar het leegstaande hoofdcomplex Doggershoek dat makkelijk zonder navigatiesysteem is te vinden. Degenen die in april meewaren met Fridjof’s Follies herkennen het terrein, want vlakbij ligt het project van R.W. van de Wint De Nollen.
Rond de rijksinrichting staat een vijf meter hoge ellipsvormige muur op een plint van beton. Op één plek ontsnapt een opgetilde administratievleugel aan de gesloten ommuring. Ooit stond hier één van de drie forten die Napoleon liet bouwen toen hij van de vissersplaats Den Helder een marinebasis maakte.
Binnenin is de inrichting die van een klooster met cellen aan de buitenrand, in groepen die de naam dragen van schepen, die omineus beginnen met de galei, een associatie oproepend met roeiende slaven. De gang die alles verbindt staat in open verbinding met de buitenlucht met boven de stevige glasplaten fragiele netjes om er voor te zorgen dat de vogels buiten blijven, want zij trekken zich natuurlijk weinig aan van die muur.
Het is een bizar bezoek. Het land waar de gevangenissen leegstaan, kan zich gelukkig prijzen. Hier is echter iets anders aan de hand. Het is een goed bewaakt monument van veranderende regelgeving. Zie www.levs.nl voor achtergronden.
Middenmeer
Het volgende doel is oranje paprika’s, een product dat geteeld wordt in de megakassen van Barendse DC in de Wieringermeer. Je zou zeggen dat je een gebouw van twintig hectare makkelijk zou kunnen vinden in het vlakke land, maar Edward moet er aan te pas komen om ons per mobiele telefoon op de bestemming te krijgen.
Zoals veel tuinbouw onder glas heeft dit bedrijf zijn oorsprong in het Westland. Toen daar uitbreiding niet langer mogelijk was, bleek de Wieringermeer de oplossing te zijn. In het hart van de klassen lunchen we met broodjes en – natuurlijk – een oranje paprika. Daarna met plastic sloffen over de schoenen en een wegwerpjas de kassen in, waar lange rijen planten tot vijf meter hoog groeien. Dat klimmen doen ze niet eens zelf, ze worden opgebonden vanuit verrijdbare ladders waarmee ze ook geplukt kunnen worden. Echte grond komt er niet aan te pas. Minieme potjes met substraat waar per infuus groeistoffen naar toe gaat. De planten verwerken CO2 die in de ruimte wordt verspreid tot zuurstof en draaien daarmee het begrip “broeikaseffect” om. De warmtekrachtkoppelinginstallatie levert warmte voor de kassen en elektriciteit, waarvan ruim 90% naar het net gaat. voldoende energie om 10.000 huishoudens te voorzien, als dat zou moeten. Zie verder www.barandse-dc.nl
Edam
Tjeerd Dijkstra woont sinds 1964 in de Grote Kerkstraat in Edam, in wat je het beste zou kunnen omschrijven als een stadsboerderij. Het omringende veenweidegebied was vroeger te drassig om in te bouwen, dus dan maar hier, in de schaduw van de Grote Kerk. Over het water was er een verbinding met de weilanden waar het vee stond, hier woonde het boerengezin rondom een carré, gevuld met hooi. En later het gezin Dijkstra, dat er de ruimte vond die in Amsterdam ontbrak.
Op de werkverdieping naast de deel geeft Tjeerd college over de ontwikkelingen in Noord-Holland Noord, met Amsterdam, in ontwikkeling van stadsregio tot stadsmetropool daarin centraal. Het wonderlijke fenomeen doet zich voor dat de werkgelegenheid zich ontwikkelt aan de westkant en er in het oosten nog plaats is voor woningbouw.
“Daar ben ik dus niet voor”, verklaart hij.
Wat moet er dan wel gebeuren? Dat staat in het driedelig boek Purmermeer dat we na afloop meekrijgen.
Beemster
Bastiaan Jongerius, vindbaar op www.bastiaanjongerius.nl staat op ons te wachten in het hart van de Beemster bij de ingang van Cono Kaasmakers, een bedrijf uit 1901. Daar staat al een recent gebouwde fabriek van weipoeder, een bijproduct van de kaasproductie, grondstof voor veevoeder en exportartikel naar Afrika, naast ingrediënt van de frisdrank Rivella. De huidige gebouwen voor de productie van kaas zijn toe aan uitbreiding en de vraag is hoe je die realiseert in een omgeving die sinds 1991 werelderfgoed is.
Bastiaan noemt drie aspecten:
- de openheid van het landschap;
- de strokenverkaveling;
- de geometrische structuur.
De auteur Aldous Huxley blijkt lyrisch over het landschap geschreven te hebben en leverde inspiratie om de nieuwe fabriek zo transparant mogelijk te maken. Omdat het gaat over de productie van voedsel, heeft het proces wel een huid nodig en kunnen alleen tanks met chemicaliën buiten staan of liggen.
Net als bij het bezoek in Edam komt de verkaveling van de Beemster aan de orde. Bastiaan geeft aan dat bij de randen van de polder (waar het rechte grid de ringdijk ontmoet) de verkaveling zo voordelig mogelijk is verdeeld. Daarnaast was landmeten toen nog geen exacte wetenschap, want het patroon is uitgezet tijdens een strenge winter op het ijs, waar in het voorjaar natuurlijk niets meer van over was.
Verder speelt het perspectief, door Italianen uitgevonden in de eeuw voor de aanleg van de Beemster een rol in het ontwerp. In de al gerealiseerde weipoederfabriek uit zich dat in de ramen waarvan de maat van de ramen naar boven toe steeds lager wordt. Dat is technisch gunstig voor de windbelasting, het levert ook een vals perspectief op, waardoor een gebouw hoger lijkt dan het is. De bijgebouwen achter het hoofdvolume, net als bij de klassieke stolpboerderijen, lijken ook qua maat ondergeschikt.
De bestaande kaasmakerij blijft nog een paar jaar staan en in bedrijf, om te kunnen controleren of de smaak van de Beemster kaas uit de nieuwe fabriek wel het zelfde is gebleven. Het is een delicaat proces, afhankelijk van schimmels die gekoesterd moeten worden. De inhoud van het pekelbad is al in veertig jaar niet vernieuwd.
Roland Günther stelt de vraag waar een geboren Nederlander nooit op was gekomen: “Wat is kaas?”’ Bastiaan antwoordt: “In den beginne was er melk. Dat werd bewaard in lammetjesmagen en kwam daarmee in aanraking met bacteriën waardoor het kaas werd.”
“Dat verhaal zou je moeten laten zien”, concludeert Roland.
STARNMEER
Maud Aarts en Dagobert Bergmans ontvangen ons in de Buitenwerkplaats, alweer een stolpboerderij. Deze is helemaal vanaf de grond opnieuw opgebouwd, dus hier geen afgezaagde spantpoten zoals bij deze en de twee voorgaande excursies van AetA. In de ruimte onder de kap staat een forse vergadertafel, afkomstig uit het familiebedrijf, de drukkerij Bergmans, met daarom heen plastic tuinstoelen, beschilderd door Joke van der Heijden.
Bij toeval ontdekt als een ruïne is hier een toevluchtsoord ontstaan onder de rook van Amsterdam voor creatieve ZZP-ers om geconcentreerd een project op te zetten of af te maken. Bij de bouw is gebalanceerd tussen renovatie en sloop/herbouw. Zie www.buitenwerkplaats.nl .
Miranda Reitsma, samen met Chris Dijkstra en Alies Rommerts de auteur van de jammer genoeg uitverkochte Atlas Amsterdam heeft hier haar meest recente boek Nieuwe Landschappen – Noord-Hollandse cultuur geschreven en vertelt daarover. Samen met stedebouwkundigen Laura de Bonth en Dirk Verhagen, bureau Urban Synergy in Rotterdam ligt op tafel een aanzet voor Nieuwe Landschappen – Sluipende Transformaties in het landelijk gebied. Zie www.urbansynergy.nl .
Zaterdag 27 augustus was weer een typische aflevering van de wisselvallige zomer 2011 met Ruyschdaelwolken waardoor uit een grijs zwerk de zon als een zoeklicht over het landschap veegt. Onder deze condities blijkt gras gifgroen te kunnen zijn.
Een primeur op deze tocht was de audiotour, een CD waarop 14 teksten om tijdens de route te beluisteren.
De organisatie was in goede handen bij Mijke Rood, Moritz Prophet, Laura de Bonth en Dirk Verhagen, onder toeziend oog van Edward Schuurmans. Namens alle deelnemers hartelijk dank daarvoor.
Friso Broeksma
